H μεγάλη ανακάλυψη του Proust είναι, αναμφίβολα, ότι η καλύτερη κινητήρια δύναμη της μνήμης δεν είναι η νοητική ανάμνηση και η αναπαράσταση, άλλα μάλλον μια ψυχική εμμονή, θεωρούμενη ως κατώτερη, εύθραυστη και εφήμερη: η αίσθηση. Η αίσθηση αυτή, που ανήκει άλλωστε, στις πιο ευτελείς αισθητικές καταγραφές - όπως η γεύση και η αφή - είναι ικανή να συγκρατήσει στις πτυχές της, κάθε τι από τη ζωή μας που νομίσαμε ότι λησμονήσαμε, και που όμως, επανέρχεται άθικτο, χάριν σ' αυτήν, με τρόπο θαυμαστό.
Καθ' όσον το παρελθόν επανέρχεται ως παρόν από τη μικρή διαδρομή δύο ταυτόσημων αισθήσεων, είναι σαν να εξαφανιζόταν ο χρόνος, μετακινημένος σε μια αιώνια διάρκεια. Πρέπει λοιπόν, να αγαπήσουμε ό,τι πάντα μπορούμε να δούμε δυο φορές. Μια εμπειρία αισθητική και χρονική μπορεί να μας οδηγήσει στο κατώφλι της αιωνιότητας, να μας δώσει τη χαρά και την αίσθηση ότι είμαστε αθάνατοι. Αυτό είναι το «μάθημα του ιδεαλισμού» του Marcel Proust, ενός ιδεαλισμού που δεν ανήκει παρά σ' αυτόν αποκλειστικά και που τον εντάσσει στο γένος των μεγάλων στοχαστών του 20ού αιώνα.
