«Είναι γαρ εν το σοφόν, επίστασθαι γνώμην, οτέη εκυβέρνησε πάντα δια πάντων» (Διογένης Λαέρτιος IX 1, DK 22 Β 41).
Περίληψη
Το απόσπασμα Β 41 του Ηρακλείτου ανήκει στα πλέον προβληματικά. Έχουν γίνει βέβαια πολλές και σοβαρές προσπάθειες αποκατάστασης του κειμένου και ερμηνευτικής προσέγγισής του, εν τούτοις καμιά από αυτές δεν είναι εντελώς ικανοποιητική.
Άλλοι δέχονται ότι το σοφόν πρέπει να εννοηθεί οντολογικά-κοσμολογικά και —είτε ταυτίζεται με την γνώμην (Η. Gomperz) είτε όχι (Κ. Reinhardt)— άρα συμπίπτει με το θείον, που κυβέρνα τον κόσμο, ενώ άλλοι υποστηρίζουν (Ο. Gigon, J. Mansfeld, Μ. Marcovich, C. Η. Kahn κ.λπ.) ότι το σοφόν πρέπει να εννοηθεί ανθρωπολογικά, το εκλαμβάνουν δηλαδή ως ιδιότητα του ανθρώπου.
Το απόσπασμα πρέπει κατά τη γνώμη μου να αποκατασταθεί ως εξής: «(Δει γάρ υμάς επίστασθαι γνώμην είναι) εν το σοφόν οτ΄ εκυβέρνησε πάντα διά πάντων». Η φράση δηλαδή «επίστασθαι γνώμην» δεν ανήκει οργανικά στο απόσπασμα αλλά εκφράζει απλώς μια προτροπή του Ηρακλείτου, οπότε (αυτομάτως) το σοφόν καθίσταται υποκείμενο του απαρεμφάτου είναι και, συγχρόνως, του γνωμικού αορίστου εκυβέρνησε. Με την προτεινόμενη διόρθωση του αποσπ. Β 41 δεν μπορεί πλέον να γίνει λόγος για τη γνώμη ως κυβερνήτη του κόσμου, αφού δεν αποτελεί συστατικό στοιχείο του αποσπάσματος. Για την ταύτιση του σοφού με το θείον σημαντική είναι η παράλληλη χρήση του σοφού στα αποσπάσματα του Ηρακλείτου Β 32 και Β 108.
