Η παρούσα ανάλυση πραγματεύεται την εφαρμογή της «εξαιρετικής διαγνωστικής διαδικασίας» του Ρωμαίου αυτοκράτορα από τον Μάρκο Αυρήλιο. Κύρια πηγή της έρευνάς μας αποτέλεσε το αυτοβιογραφικό βιβλίο του φιλοσόφου Τα είς εαυτόν και συγκεκριμένα το ένατο βιβλίο, στο οποίο τίθενται για πρώτη φορά αρχές που διέπουν ακόμη και σήμερα την απονομή της δικαιοσύνης. Η διερεύνηση ξεκινά με μία ιστορικο-πολιτική τοποθέτηση και στη συνέχεια γίνεται μία εκτενής αναφορά στη νομική πραγματικότητα της εποχής. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκουμε να παρουσιάσουμε μία κατανοητή εικόνα του πλαισίου εφαρμογής μιας διαδικασίας που αποτέλεσε βασική δικαιική πηγή και στη διαμόρφωση της οποίας η επίδραση του Μάρκου Αυρηλίου υπήρξε καθοριστική. Με τις βασικές αυτές σκέψεις, η ανάλυση χωρίστηκε σε δύο μέρη.
Στο πρώτο παρουσιάζεται η σημασία και ο τρόπος εφαρμογής της εξαιρετικής διαγνωστικής διαδικασίας με κύριες πηγές τις αυτοκρατορικές διατάξεις, όπως αυτές βρίσκονται σε παπύρους. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στις ηθικές αρχές στις οποίες βασίζονται οι αποφάσεις του ανώτατου άρχοντα. Η φιλανθρωπία, η επιείκεια, η ισοπολιτεία και η πρόνοια του αυτοκράτορα είναι μόνο μερικές από τις αρχές αυτές. Υπό το πνεύμα του στωικισμού, η εποχή του Μάρκου Αυρηλίου, εποχή δύσκολη για τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, συμβαδίζει με την γεωγραφική επέκτασή της. Και είναι η ιστορική αυτή πραγματικότητα που ταυτίζει την κοσμοπολιτική θεωρία των Στωικών με την πολιτική φιλοσοφία του Μάρκου Αυρηλίου ως Ρωμαίου αυτοκράτορα. Όπως πα¬ρατηρούμε στο δεύτερο μέρος, ο ίδιος αποφασίζει προς το «ανθρωπινότερον», όμως ως πατέρας όλων των κατοίκων της αυτοκρατορίας. Η «φιλοστοργία» του ταυτίζεται με το αίσθημα δικαιοσύνης. Ωστόσο, και αυτό ίσως είναι το βασικότερο συμπέρασμα της παρούσας ανάλυσης, ο Μάρκος Αυρήλιος αποδίδοντας δικαιοσύνη ενεργεί με «φρόνησιν», δανειζόμενος έτσι την αριστοτελική αρετή, στην οποία όμως δίνει άλλο περιεχόμενο.
