Ο ηθικο-πολιτικός στοχασμός του Δημόκριτου και, κατά συνέπεια, η σχέση με τις φιλοσοφικές θεωρίες που ανεπτύχθησαν για τα ίδια ζητήματα από τους σύγχρονους του, δεν έχουν ακόμα πλήρως αποσαφηνισθεί και επαρκώς ερευνηθεί. Γενικά, παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί μέσω των πλέον πρόσφατων μελετών, παραμένει ακόμα μία θεώρηση, ως επί το πλείστον αποσπασματική, της ηθικής και πολιτικής διανόησης του φιλοσόφου. Η αντίληψη αυτή έχει αποκτηθεί ουσιαστικά από έναν περιορισμένο αριθμό αποσπασμάτων, όπου επιβεβαιώνεται, για παράδειγμα, ότι ο σοφός οφείλει να ζει συμφώνως προς το ιδανικό του θεωρητικού βίου, γεγονός που καταλήγει σε μία θέση, η οποία τείνει προς τον κοσμοπολιτισμό, ήδη εκτός των ορίων του βίου στην πόλη, και στην αναζήτηση του ύψιστου αγαθού: η γαλήνη της ψυχής, η «ευθυμία», και η απουσία φόβων, η «αθαμβίη». Κυρίως σε αυτές τις εκτιμήσεις βασίζεται μια έως σήμερα ακλόνητη ερμηνευτική γραμμή, που περιγράφει τον Δημόκριτο ως έναν απόμακρο διανοούμενο, αποκλειστικά αφιερωμένο στις μελέτες του και απολύτως αποσπασμένο από τα ιδιαίτερα ζητήματα του ενεργού πολιτικού βίου.
Και όμως· παράλληλα με αυτήν την ομάδα των αποσπασμάτων, δεν λείπουν και πηγές, αριθμητικά σημαντικές, μιας εντελώς διαφορετικής άποψης, πού συγκροτούν μιαν διαμετρικά αντίθετη εικόνα του φιλοσόφου και του στοχασμού του σχετικά με τα θέματα αυτά.
Αν και είναι κάπως δύσκολο να εκφέρει κανείς μία ολοκληρωμένη κρίση, εξ αιτίας του αποσπασματικού χαρακτήρα των διαθέσιμων πηγών, ή ανάλυση που υιοθετείται στη μελέτη αυτή συμβαδίζει με τη διαπίστωση ότι η εικόνα του φιλοσόφου, αφοσιωμένου στην ήρεμη άσκηση του θεωρητικού βίου και απομακρυσμένου από τα ζητήματα της ενεργού πολιτικής, δεν αντιστοιχεί πλήρως προς ότι μπορεί να διαβάσει κανείς στα αποσπάσματα του Δημόκριτου. Το ιδεώδες του πνευματικού βίου, της «ευθυμίας» και της «αθαμβίης», παρ' όλο που παραμένουν ένας στόχος προς επίτευξη, δεν εμποδίζουν τον σοφό να αφιερωθεί και στον πολιτικό βίο, προς όφελος της κοινότητας, μα υπό μία μορφή που δεν συγχέεται με εκείνη της σύγχρονής του σοφιστικής, και συμβαδίζει με τις αξίες και τα ιδιαίτερα ιδεώδη της ηθικής και πολιτικής σκέψης του Δημόκριτου.
